Waarschijnlijk is de uitdrukking "Even een kiekje maken." u welbekend. Minder bekend is dat dit een eponiem is. Een kiekje maken is vernoemd naar Israël Kiek (1811-1899), een fotograaf uit Leiden. Israël Kiek verdiende zijn geld als portretfotograaf maar vooral met het snel vastleggen van, veelal dronken, studenten. Hieronder een voorbeeld van een kiekje.
Wat heeft dit met een schaakklok te maken? Daar kom ik zo op. Israël Kiek was verwant aan Lazarus Kiek, een horlogemaker. De familie Kiek kwam oorspronkelijk uit Hamburg, en halfverwege de achtiende eeuw verhuisde de familie naar Groningen.
Lazarus verkaste op jonge leeftijd (14) naar Amsterdam om daar in de leer te gaan bij zijn oudere broer Hijman welke een zaak in de hoofdstad had. Lazarus kreeg in 1889 internationale erkenning voor zijn vakmanschap op de wereldtentoonstelling te Parijs. Hij ontwierp de eerste elektrische klok, en won daarmee een gouden medaille.
We zien hier Lazarus met zijn vrouw Rachel in 1919.
We maken een sprongetje, Lazarus is ondertussen voor zichzelf begonnen in 1913 onder de naam ELKA. Er zijn verschillende theorieën over de betekenis van deze afkorting. De meest verbreide is dat het staat voor Ernst Louis Kiek Amsterdam. Ernst-Louis werd echter pas in 1918 geboren als zoon van Louis Kiek, die weer zoon van Lazarus was. Waarschijnlijker is derhalve de naam: Electrische Klokken Amsterdam.
Ernst-Louis trad, zoals dat ging in die tijd, in de voetsporen van zijn vader Louis en grootvader Lazarus. Lazarus overleed in 1938. Aangezien de familie Kiek joods was, zijn er tijdens de tweede wereldoorlog een flink aantal omgekomen in de vernietigingskampen. Ernst-Louis had de mazzel dat hij in '39 op stage gestuurd was naar Zwitserland. Het land van de horlogemakers, maar ook een neutraal land tijdens de tweede wereldoorlog.
Oude krantenadvertentie van ELKA
Na de oorlog werd ELKA door Ernst-Louis gerund. In Amsterdam was het merk een begrip, en ook ons koningshuis kocht daar klokken en horloges. Er waren twee winkels, waaronder één in de Kalverstraat. De oude Ernst-Louis had geen nakomelingen, en op hoge leeftijd verkocht hij in 1999 zijn zaak. Het einde van een tijdperk...
O, wacht, er was nog iets met een schaakklok. Bij de verkoop van de inventaris van Kiek in '99 zou er nog een voorraad van 950 ELKA schaakklokken zijn geweest in het filiaal in de Leidsestraat. Een ooggetuige beweert zelfs ca 2000 schaakklokken gezien te hebben daar!
Kiek maakte deze klokken niet zelf, maar kocht ze van het gerenommeerde Garde. Ik heb er twee in mijn bezit. Wat opvalt aan deze klokken zijn een paar dingen. Op de wijzerplaat zelf staat geen maker. Bij Garde was dat UMF in de begintijd, later Ruhla. Op afbeeldingen welke ik op internet bekeken heb komt dit echter in sommige gevallen wel voor.
Onder op de wijzerplaat staat Made in Germany. Adri Helfrich wees mij erop dat dit juist ten tijde van de 2 Duitslanden gebruikt werd. En wel om exportredenen omdat het ‘Westen’ de DDR nog niet erkende. Het Westen kon uiteraard niet importeren uit landen die niet bestonden. In 1966 drongen de russen echter bij VolksEigenerBetrieb Ruhla aan om made in Germany te vervangen door ‘DDR’. Na 1966 schakelde Ruhla langzaamaan hierop over.
Rechtsonder, bij de voet van de schaakklok, staat een kleine "gouden" opdruk met daarom in zwarte letters ELKA.
De geschiedenis van de ELKA klok is meer een geschiedenis van de Kiek familie. Eens een gerenommeerd bedrijf in de Amsterdamse Kalverstraat. De geschiedenis van de familie Kiek heb ik vooral uit een artikel uit het Parool van 23 november 2013.
Over de Garde klok zelf valt veel meer te vertellen. Op onderstaande links vind je meer info over deze klok terug.
Een Nederlandstalig stuk over Garde
Veel info over klokken, oa Garde (Duits)
Martin van der Hidde
